Elke leerling is anders. Dankzij gedifferentieerd onderwijs sluit de lesstof beter aan bij het niveau en de talenten van elke individuele leerling. Een prachtige ontwikkeling…. of toch niet? Volgens bijzonder hoogleraar Eddie Denessen kan differentiatie de kansenongelijkheid juist vergroten.
Dankzij differentiatie neemt ongelijkheid toe
Differentiatie in het onderwijs is het proces waarbij een groep leerlingen wordt verdeeld in kleinere groepen leerlingen van soortgelijke niveaus. Zo wordt er in het voortgezet onderwijs standaard gedifferentieerd met gymnasia, havo/vwo- en vmbo-scholen. Maar ook instructiegroepen in het basisonderwijs zijn een vorm van differentiatie.
Eddie Denessen, bijzonder hoogleraar Sociaal-culturele achtergronden en differentiatie in het onderwijs, geeft aan dat deze vormen van differentiatie ook nadelen zijn verbonden: ‘Soms kan differentiatie er juist voor zorgen dat de verschillen in het onderwijs worden vergroot.’ Zo volgen kinderen van hogeropgeleide ouders eerder tweetalig onderwijs en komen ze vaker op het VWO terecht. Deze vormen van differentiatie vergroten de kansen van ‘double gifted’ kinderen die al met een voorsprong aan het onderwijs beginnen.
Onderzoek van Denessen leert ons eveneens dat leraren vaak ook onbewust, intuïtief differentiëren en dat dit ook kan bijdragen aan grotere óf kleinere verschillen tussen leerlingen.’ De verwachtingen van leraren werken door in de prestaties van kinderen en creëren zo kansenongelijkheid.
Kansenongelijkheid in het onderwijs neemt toe
Helaas blijkt dat kansenongelijkheid in het onderwijs toeneemt. Er is in Nederland een sterke relatie tussen de opleiding van ouders en de schoolloopbaan van kinderen. In 2016 uit De Onderwijsinspectie hierover zijn zorgen: ‘De inspectie constateert dat de kansenongelijkheid in het onderwijs oploopt’. Kort erna presenteert De Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) een rapport over het Nederlandse onderwijs: ‘Het onderwijs in Nederland is goed, maar de kansenongelijkheid neemt toe’.
Afgelopen zomer volgde De Onderwijsraad met adviezen voor het OCW. Ze concluderen: ‘Daar waar de leerling centraal komt te staan ten koste van sociale samenhang, toegankelijkheid en gelijke kansen, is de kwaliteit van onderwijs in het geding’. Google op ‘ongelijke kansen in het onderwijs’ en elke grote krant heeft er het afgelopen halfjaar aandacht aan besteed. Dit is niet voor niks. Elk kind zou een gelijke kans moeten krijgen in het onderwijs, maar hoe bereiken we dat?
Werk aan gelijke kansen voor elke leerling
‘Er is een kritische herbezinning op ons onderwijs nodig om daadwerkelijk bij te dragen aan gelijke kansen voor alle kinderen’, aldus hoogleraar Denessen.
Bewustwording lijkt ons een belangrijke rol in het creëren van gelijke kansen, evenals meer inzichten uit onderzoek. Ook kunnen onafhankelijke toetsinstrumenten leerkrachten helpen de onbewuste differentiatie tegen te gaan. Vijftig jaar geleden is Cito opgericht door Adriaan de Groot vanuit de overtuiging dat elk kind recht heeft op gelijke kansen. Tegenwoordig kunnen scholen en leerkrachten kiezen uit een aantal onafhankelijke partijen die een bijdrage leveren aan kansengelijkheid, zoals de IEP eindtoets, het Cito volgsysteem of de oefenprogramma’s van Oefenweb.
Met Rekentuin, Taalzee en Words&Birds van Oefenweb oefent elke leerling 100% adaptief op zijn eigen niveau. Dit is mogelijk dankzij adaptieve varianten van technieken die ook in de meest moderne toetsen worden gebruikt. Dankzij deze technologie is Oefenweb naast een adaptief oefenprogramma ook een volgsysteem. Zo zien leerkrachten op een formatieve manier waar hun leerlingen staan, of ze vooruit gaan en wat ze moeilijk vinden. En leerlingen krijgen werkelijk onderwijs op maat, zonder dat er een vorm van differentiatie of onbewuste verwachtingen aan vooraf gaan. De adaptieve leerstof past zich automatisch aan en registreert wat een leerling al beheerst en wat nog niet.
Een extra voordeel van een adaptief oefenprogramma zoals Oefenweb is dat het voorkomt dat leerkrachten moeten kiezen aan welke leerlingen ze hun tijd besteden. Denessen constateert terecht dat leerkrachten klem zitten tussen twee tegenstrijdige beleidsinitiatieven van de overheid. In 2014 is het Plan van Aanpak Toptalenten gepresenteerd door het Ministerie van OCW en in 2016 bracht hetzelfde ministerie het Actieplan Gelijke Kansen in het Onderwijs uit. Deze twee plannen zijn strijdig met elkaar, volgens Denessen. Het plaatst de leerkracht in de praktijk voor een dilemma: Geef je elke leerling evenveel aandacht, zodat ze alles uit hun talenten kunnen halen, of geef je de leerlingen uit lagere sociale milieus meer aandacht dan de leerlingen uit hogere milieus, zodat kinderen met gelijke aanleg dezelfde kansen krijgen? Met Oefenweb dien je al je leerlingen op hun eigen niveau. Zo krijgt elk kind de kans zijn of haar talenten optimaal te ontwikkelen zonder kinderen op en in te delen.